Środki trwałe (rzeczowe aktywa trwałe) obejmują takie rzeczy jak np. maszyny, urządzenia, środki transportu, nieruchomości, z których będziesz korzystać w firmie dłużej niż rok. To, w jakim celu będziesz korzystać ze środka trwałego (produkcyjnym, usługowym czy administracyjnym) nie ma znaczenia – ważne, że z niego korzystasz. Więc pytanie: jak powinna przebiegać wycena środków trwałych?
Księgowo patrzy się na to przez pryzmat bilansu:
- Środek trwały,
- Środek trwały w budowie,
- Zaliczki na środek trwały w budowie.
Ta część oczywiście interesuje bardziej księgowych, ale ten podział będzie potrzebny do wyjaśniania kolejnych części.
Ad. 1 Środek trwały
W zasadzie to wszystko, które wyjdzie na zakończenie „Środek trwały w budowie”, o czym jest mowa w ad. 2. Inna opcja to dostosowanie maszyny produkującej ciastka do produkcji określonych ciastek na sprzedaż (kupujesz gotową maszynę i ją dostosowujesz zmieniając końcówki czy części elektroniczne do silnika itp.). Nie ma znaczenia czy został zakupiony czy wytworzony. Musi być ukończony, bo on nadaje się do użycia w firmie. Lub ona, jeśli mówimy o maszynie. Maszyna kupiona, prototyp wykonany – to są środki trwałe (chyba że prototyp oddajesz komuś innemu do dalszej pracy nad nim – na testowanie, ulepszanie – to wtedy nie jest on przyjęty u Ciebie w firmie jako środek trwały).
W zasadzie sam środek trwały jako ten przyjęty do użytkowania odnosi się tutaj jedynie do praktycznie zakończenia prac projektu. Środkiem trwałym jest też sprzęt zakupiony do projektu, żeby jakieś prace przy jego pomocy móc wykonać. To już dotyczy składowych kosztu wytworzenia (amortyzacja środka trwałego). O tym koszcie w ad. 2. O sposobach wyceny przeczytasz niżej.
Ad. 2 Środek trwały w budowie
Przyjmuję, że tworzysz coś „namacalnego” w ramach projektu. Budowa hali do produkcji kartonowych opakowań. Drugi przykład? Maszyna specjalistyczna do dalszej produkcji np. półproduktów, które sprzedajesz. Kolejny – prototyp śmigła, który jeszcze nie powstał.
Najprościej mówiąc – wartość hali budowanej w firmie to koszt wytworzenia. Wartość kosztów poniesionych na wykonanie maszyny specjalistycznej to też koszt wytworzenia. Wartość kosztów prac nad prototypem to też koszt wytworzenia.
Koszt wytworzenia – suma kosztów, które poniesiesz od momentu projektu budowli do momentu przyjęcia jej do użytkowania. Pozostałe przypadki są analogiczne. W projektach UE są to koszty bezpośrednie i pośrednie tj. koszty zużycia prądu. Ale mogą też być koszty inne, niewymienione w projekcie. To tak w skrócie.
Przykład
Założeniem jest, że rezultatem projektu jest wytworzenie prototypu maszyny specjalistycznej. Zatem koszty prac nad tą maszyną (projektowanie, budowanie, poprawianie, ulepszanie itd.) to koszty projektu (niezależnie czy dofinansowane czy nie i czy są bezpośrednie czy pośrednie). Czyli wynagrodzenia osób pracujących nad tym, np. konstruktor, tester, inżynier jakości itp. jak również koszty materiałów zużytych do tych prac, amortyzacja maszyn użytych do tego czy ogólnie oprogramowanie do projektowania produktu jak i wiele innych. Jeśli uznasz, że wytwór projektu jest już zdatny do użytkowania, przyjmujesz to „coś” do ewidencji (i zwykle kończysz projekt – powtarzam – zwykle 😊). W tym samym momencie staje się to środkiem trwałym (a do tego momentu było środkiem trwałym w budowie). Czyli zebrane koszty poniesione na projekt to koszt takiej maszyny specjalistycznej w księgach – a dokładniej jej wartość początkowa. Oczywiście w dużym uproszczeniu, ale sens jest zachowany. Inaczej jest, jeśli chcesz opracować technologię wytwarzania takiej maszyny specjalistycznej a nie konkretnie stworzyć taką maszynę jako tako. O tym później w wartościach niematerialnych i prawnych.
Ad. 3 Zaliczki na środki trwałe
To w sumie oznacza środki pieniężne przeznaczone na tworzenie/ulepszenie środka trwałego, które komuś zlecamy (a nie tworzymy tego sami). Ale to tylko w przypadku, gdy w dniu bilansu nie zostało to dostarczone/dokończone.
WYCENA KSIĘGOWA (czyli wg danego momentu)
Moment przyjęcia środka trwałego (gdy maszyna jest totalnie nowa…)
Na moment zakupu liczy się cena nabycia. Czyli ile zapłaciliśmy za to. Cena ta posiada w sobie wszystkie koszty dodatkowe takie jak koszty transportu, cła, akcyza, ubezpieczenia na czas transportu czy inne wymagane dodatkowe opłaty. W zasadzie nic Cię nie interesuje tylko to, ile końcowo zapłacisz (i to jest ta cena). Na podstawie właśnie ceny nabycia ustalana jest wartość początkowa maszyny, która będzie zapisana w księgach. A więc wartość początkowa może być ceną nabycia lub kosztem wytworzenia. Rozumiesz różnicę? Nie każda wartość początkowa to cena nabycia (bo można tworzyć środek trwały), ale cena nabycia to na pewno wartość początkowa.
Dowolny moment po przyjęciu środka trwałego (gdy już maszyna jest jakiś czas używana…)
Pomniejszenie – amortyzacja (zużycie)
Jeśli kupiłeś tą maszynę za 120 tys. złotych netto a przyjąłeś ją w dniu 26.11.2022, to tym samym wartość początkowa nawet na 30.12.2022 będzie nadal 120 tys. zł (tak, nie ma pomyłki – chodzi o 30.12.2022 r.). Natomiast, gdy ustalisz rodzaj amortyzacji – np. liniowa i czas „użytkowania” maszyny rok, to na koniec dnia 31.12.2022 r. wartość maszyny wynosi już 110 tys. zł. Czyli wartość początkowa 120 tys. zł minus amortyzacja za grudzień 2022 r. czyli 10 tys. zł. I to daje wartość maszyny na dzień 31.12.2022 r. właśnie 110 tys. zł. To tak w skrócie.
Jeśli chcesz więcej się dowiedzieć na temat amortyzacji w projektach UE wejdź na artykuł Amortyzacja w projektach UE – Rozliczanie dofinansowań.
Ale ta wartość jest najprostsza i to jedynie księgi rachunkowe.
Powiększenie?
Zwiększenie wartości początkowej równa się z działaniami typu modernizacja, dostosowanie do konkretnych działań w firmie (nie remont czy rekonstrukcja!). Oznacza to zmianę w taki sposób, jaki pierwotnie nie był planowany, np. doprojektowanie i wytworzenie dodatkowej nakładki do maszyny pozwalającej zamiast kółek robić kwadraciki o grubości 1 cm z otworkiem na marmoladę. Albo ulepszenie w takiej postaci, że na sztywno nie wprowadzasz danych o kształcie ciastka. Maszyna pozwala na podstawie dodatkowej części poprzez wifi przeskanować jakiś kształt i to ona ma „wypluć” taki sam kształt ciastka. To ulepszenie zdecydowanie podwyższa wartość maszyny.
W skrócie – jeśli remont czy rekonstrukcja (czyli przywrócenie do stanu pierwotnego – z momentu zakupu lub wytworzenia) to nie powiększa to wartości księgowej środka trwałego, ale rynkową oczywiście tak 😊
Aktualizacja o inflację
Inną metodą zwiększenia wartości środka trwałego jest jego aktualizacja. Jest ona uzależniona od sytuacji gospodarczej np. inflacji. Gdy Minister Finansów ogłosi o przeszacowaniu środków trwałych to wtedy może dojść do zwiększenia wartości środka trwałego. Najczęściej wykonuje się to na początku roku kalendarzowego.
I o księgowym podejściu do tematu tyle. Wartość księgowa w czasie to wartość początkowa pomniejszona o amortyzację i powiększona o koszt modernizacji, adaptacji, przebudowy, rozbudowy.
Inne sposoby wyceny dla potrzeb księgowych
Jeśli jednak nie jest możliwe ustalenie wartość początkowej jako cenę nabycia wówczas dokonuje się wyceny rynkowej. Wykonuje to biegły rewident powołany przez firmę. Wartość rynkowa to wartość przeciętna, która jest stosowana do danego środka trwałego. Zależy od wielu czynników m.in. od rodzaju i gatunku środka trwałego, stopienia zużycia czy regionu gdzie zostały zakupiony.
Uff to już wszystko w zakresie księgowym 😉
WARTOŚĆ RYNKOWA
Środki trwałe dzieli się w zasadzie na nieruchomości i ruchomości. Nieruchomości wycenia rzeczoznawca majątkowy a ruchomości już nie. Ten pierwszy zapewne zastosuje metodę porównawczą – polega na porównaniu podobnych nieruchomości w okolicy. Zakłada się do tego podobne parametry stanu technicznego, metrażu czy roku budowy. Oczywiście to też pojęcie względne, jaką grupę obierze się do wyceny. Tak czy siak, na podstawie porównań wylicza się średnią wartość nieruchomości. Metodę tą wykonuje rzeczoznawca sporządzając operat szacunkowy. To dokument ze wszystkimi informacjami o nieruchomości i porównanie do innych ofert z okolicy.
Ruchomości wycenia się niestety jako de facto wartość księgowa (o niej była mowa wyżej). Ale to nie znaczy, że po takiej cenie masz to sprzedać.
Dla potrzeb projektu występują więc wartość początkowa (cena nabycia z wszelkimi opłatami czy koszt wytworzenia) jak również wycena metodą porównawczą, jeśli środek trwały zostaje wprowadzony jako wkład własny.
Przed zakupieniem lub sprzedażą takiego środka trwałego jakim jest nieruchomość warto wykonać due diligence, które pomoże nam w określeniu dokładnego stanu nieruchomości. Mam tu na myśli stan prawny oraz techniczny. Jest to w swego rodzaju audyt nieruchomości, który daje nam pełną informację o nim. Warto pamiętać, że przy wycenie nieruchomości ważny jest nie tylko stan techniczny ale także stan prawny, który może obniżyć wartość rynkową np. z powodu długów, które posiada były właściciel.
WYCENA do celów podatkowych
Z punktu widzenia projektowego zajrzeć musisz również do przepisów podatkowych. W przepisach tych ustalenie wartość środka trwałego jest zależne od tego w jaki sposób nabyliśmy dany środek. W przepisach jest:
- Wartość początkowa
- Cena nabycia
- Koszt wytworzenia
- Wartość rynkowa z dnia nabycia – stosowana tylko w przypadku otrzymania środka trwałego w drodze darowizny lub spadku.
- Wartość godziwa – wartość, jaką kupujący jest nam w stanie zapłacić za dany produkt
- Wartość środka trwałego w przypadku wniesienia aportu do firmy czyli wniesieniu wkładu, udziału w postaci np. budynku czy maszyny produkcyjnej. Jednak ta ustalona wartość nie może przekraczać wartość rynkowej
Przy zakupie środka trwałego w czasie trwania projektu o dofinansowanie należy pamiętać o jego wycenie a także o wszystkich działaniach, które zwiększają lub zmniejszają jego wartość. Dokumentem przy zakupie środka trwałego, który należy wykazać przy rozliczeniu wydatków projektu jest faktura zakupu oraz OT lub karta środka trwałego (dokument księgowy, potwierdzający przyjęcie środka trwałego na stan).
Jeśli chcesz powrócić do tematu wyceny rezultatu projektu, przejdź do artykułu Wycena rezultatu w projektach UE.
Artykuł powstał przy współpracy z Moniką Wągiel.
